خداوند متعال در آیۀ سیزده سورۀ حجرات، تقوا را ملاک برتری انسان‌ها می‌داند و می‌فرماید: يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَى وَ جَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ.  

همان‌گونه که در این آیۀ شریفه پیداست، در ادبیات دینی و اخلاقی ما تقوا جایگاه رفیع و ویژه‌ای دارد و ائمۀ اطهار علیهم السلام و بزرگان دین و علمای بسیاری، آن را شرح داده و تفسیر کرده‌اند. اما یکی از برترین تفاسیری که از ائمۀ اطهار علیهم السلام به جا مانده، خطبۀ 193 نهج البلاغه از زبان امیرالمؤمنین علیه السلام است. این‌گونه باید بود عنوان کتابی است که این خطبه از نهج البلاغه را با زبانی شیوا و قابل فهم شرح داده است.

بخشی از کتاب اینگونه باید بود

تقوا از ریشۀ «وَقَیَ» و از مادۀ «وِقایَة» به‌معنای «نگهداری و حفاظت از چیزی است که اذیت و آزار می‌رساند». این کلمه در ترجمۀ فارسی، برخلاف تعریف لغوی آن، کمتر به «نگهداری و حفظ» ترجمه شده است. هرگاه به‌صورت اسمی ‌استعمال شود، مانند متقین یا تقوا، به پرهیزکاری ترجمه می‌شود و هرگاه به‌صورت فعلی آمده باشد و متعلقش هم ذکر شده باشد، خوف و ترس معنا می‌دهد. به نظر می‌رسد کسانی که تقوا را به ترس و پرهیز ترجمه کرده‌اند، تقوا را در معنی لغوی آن به کار نبرده‌اند؛ بلکه لازمۀ تقوا را که پرهیز و خوف است، به‌جای آن استعمال کرده‌اند. در معنای لغوی تقوا، خوف و ترسی دیده نمی‌شود؛ بلکه لازمۀ صیانت از چیزی، ترک و پرهیز است و صیانت و حفظ نفس، غالباً همراه با بیم و پرواست. ازاین‌رو، ترجمۀ صحیح تقوا «خودنگهداری» و «ضبط نفس» است.به‌تعبیر برخی بزرگان، «خویشتن‌پایی» یکی از دقیق‌ترین ترجمه‌ها برای تقواست.

«اصطلاح تقوا با حفظ معنای اصلی، وارد ادبیات و مفاهیم اسلامی‌ شده و معنای دینی نگهداری نفس از گناه را پیدا کرده است؛ به‌طوری که نیرویی درونی معرفی شده که انسان را در برابر طغیان شهوات حفظ می‌کند و در واقع، نقشِ مانع نیرومندی را عهده‌دار شده که ماشین وجود انسان را در پرتگاه‌ها و تندروی‌های خطرناک بازمی‌دارد. تقوا به حالت کسی تشبیه شده که در حال عبور از سرزمینی پر از خار، سعی می‌کند دامن خود را بالا کشد و با احتیاط گام بردارد تا مبادا نوک خاری در پایش بنشیند یا دامنش را بگیرد.»

محدث قمی ‌ذیل واژۀ تقوا این مفهوم والا را توضیح می‌دهد. نقل شده است از کسی پرسیدند تقوا چیست، در جواب گفت: «هرگاه در زمینی وارد شدی که در آن خار وجود دارد، چه عملی انجام می‌دهی؟» سائل گفت: «خود را نگه می‌دارم و دوری می‌جویم.» گفت: «در دنیا چنین کن که آن تقواست.»