انتقاد چیست؟ انتقادپذیری به چه معناست؟
اغلب ما خاطرۀ خوشی از انتقاد نداریم. اگر انتقادات دیگران از خود را سبک‌سنگین کنیم و حتی آن‌ها را بپذیریم، باز در نهان‌خانۀ دل، احساس ناخوشایندی داریم و حس می‌کنیم براثر این انتقادات، غرورمان جریحه‌دار شده و تیغی در قلبمان خلیده است. در فرهنگ ما انتقاد مشخصاً به معنای خرده‌گیری و عیب‌یابی است؛ درصورتی‌که انتقاد صحیح باید عامل حرکت و اصلاح خود و دیگران باشد. خانواده اولین کانونی است که فهم انتقاد در آن شکل می‌گیرد و همسران باید راه‌ورسم انتقاد از یکدیگر را بدانند؛ زیرا واقف‌نبودن به این مهارت، نه‌تنها باعث پیشرفت افراد نمی‌شود، بلکه اغلب، به کاهش عزت‌نفس و تحقیر و به‌مرور زمان، به فرافکنی منجر می‌شود.
چیستی انتقاد، کارکرد انتقاد، چگونگی روبه‌روشدن با انتقاد، موانع انتقاد، خودانتقادی و اصول انتقاد از خود، ازجمله موضوعاتی است که کتاب پیشکشی برای تو، به‌تفصیل دربارۀ آن‌ها صحبت می‌کند و ضمن آن کوشیده است مهارت‌های انتقاد از دیگران را نیز به مخاطب خود عرضه کند.

اساساً وقتی عیب‌ها و ضعف‌های آدم‌ها به رخشان کشیده می‌شود، ناراحت و دل‌آزرده می‌شوند. از طرفی هم، اگر آدم‌ها به عیب خودشان آگاه نباشند، خود را دانای کل می‌پندارند و از هر عیبی مبرا. حالا این قصه وقتی پُرغصه می‌شود که بین زن و شوهرها گفت‌وگویی نباشد یا اگر هست، مشاجره و عیب‌جویی است. زن و مرد لباس هم‌‌اند؛ اما در صورتی که عیب‌های خودشان را بپذیرند و بخواهند آن‌ها را رفع کنند. برای اینکه همسران از عیب‌های یکدیگر مطلع شوند، به گفت‌وگویی صریح و صادقانه نیاز دارند که در آن، ضعف‌ها و عیب‌های یکدیگر را در طبقی به‌نام نقد و انقاد بگذارند و بگویند این پیشکشی برای توست تا با کمک هم رشد کنیم. پیشکشی برای تو در تلاش است، گامی در مسیر نهادینه‌سازی فرهنگ انتقاد و نقدپذیری در جامعه و خصوصاً در خانواده بردارد.

بخشی از کتاب پیشکشی برای تو

غالب افراد، همه‌چیز را در دو مقولۀ کلی جای می‌دهند و نمی‌توانند از منظر دیگری به مسائل بنگرند. برای مثال، کسی که می‌خواهد به پیک‌نیک برود، امروز را آفتابی و خوب می‌داند یا بارانی و بد. فلان شخص یا دوست ماست یا دشمن ما. فلان حادثه یا خوب است یا بد. حال آنکه باید آموخت هر پدیدۀ مثبتی می‌تواند جنبه‌های منفی داشته باشد و هر حادثۀ تلخی می‌تواند معلم خوبی برای انسان باشد. قرآن کریم به ما می‌آموزد در دل سختی‌ها گشایش را ببینیم و از دل خاکستر، آتش به دست آوریم. هستی آمیزه‌ای از حوادث متعددی است که نگاه ما به آن‌ها ارزش‌گذارانه است و آن‌ها را به خوب و بد تقسیم می‌کند. پس با تغییر نگرش خود می‌توانیم شوکران را به نوشدارو بدل سازیم و از هر انتقادی هرچند تلخ، بهره‌مند شویم. بهتر است خود را به این‌گونه دیدن و نگریستن عادت دهیم و از نگاه سیاه‌سفید به قضایا بپرهیزیم.

برخی همسران هم به این نوع نگرش گرفتار شده و لذت پیشرفت را از خود و همسرشان سلب می‌کنند. البته والدین نیز ممکن است این نوع نگرش را دربارۀ فرزندانشان داشته باشند. نکتۀ درخور توجه دربارۀ نگاه سیاه‌سفید به دیگر اعضای خانواده این است: هریک از اعضای خانواده به دیگری، یا نگاه بسیار منفی (سیاه) دارد که در این صورت، اصلاً به‌منظور اصلاح وی، از او انتقاد نمی‌کند یا اینکه نگاهش بسیار مثبت (سفید) است که در این صورت هم هیچ دلیلی برای انتقادکردن نمی‌یابد. این خود، خطای دیگر است. به ‌هر حال، نتیجۀ این نگاه سیاه‌سفید به اعضای خانواده محروم‌شدن از پیشرفتی است که می‌‌توانست در سایۀ انتقاد صحیح به دست‌ آید.