مدل" بازنمایی قابل فهم‌تری از واقعیت موجود است. مدل‌سازی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که محقق به منظور حل مسئله‌ای از دنیای واقعی یا ارائۀ یافته‌هایش، تصویری از ارتباط میان مفاهیم را به نمایش می گذارد، تصویری که در حد فهم و درک مخاطب بوده و ابزاری برای ارتفاء قدرت تحلیل و تفکر و اتخاذ مناسب‌ترین تصمیمات است.
مدل‌‎ها، انواع گوناگونی داشته و کاربردهای حیاتی متنوع و فراوانی در همۀ زمینه‌های علوم و فناوری دارند، اما به کارگیری آن‌ها در مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه که از قضا تعداد متغیرهای درگیر زیاد و ارتباطات پیچیده هستند، کم‌رنگ می باشد. تک‌نگاشت حاضر با مروری بر مفاهیم مدل‌سازی، انواع مدل‌ها، فرایندها و کاربردها راهنمایی برای استفاده از این ابزار به ویژه در مسائل فرهنگی و اجتماعی است.

کتاب مدل سازی اجتماعی با مروری بر مفاهیم مدل سازی، انواع مدل ها، فرایندها و کاربردها راهنمایی برای استفاده از این ابزار به ویژه در مسائل فرهنگی و اجتماعی است.

بخشی از کتاب مدل سازی اجتماعی

بدیهی است بخشی از مسیر زندگی هر شخصی کاملاً وابسته به سلسله تصمیمات و اقداماتی است که در برخورد با روندها و رویدادهای پیش رو اتخاذ می‌نماید. بخشی از تصمیمات صحیح و عاقلانه برمی‌گردد به تفکر و اندیشۀ قوی و صحیح که منشأ این تفکر در واقع، همان مدل ذهنی یا به‌عبارتی دیگر، ارتباط میان مفاهیم و استنتاجاتی است که در ذهن افراد شکل می‌گیرد و منشأ عمل می‌شود. اما در بسیاری از موارد، رسیدن به مدل مناسب برای انتخاب شایسته و اقدام به کار، خارج از توان ذهنی یک فرد بوده و نیاز به تشریح و تحلیل و استفاده از تجربیات و نظرات سایرین و بعضاً استفاده از نرم‌افزارهای محاسباتی دارد. در خصوص جامعه و مسائل جامعه نیز وضع به همین منوال است. تصمیمات افراد در سطوح مختلف جامعه است که مسیر حیات جامعه را شکل می‌دهد. شاید تصمیمات و اقدامات افراد در نگاه اول، مدیریت‌ناپذیر و خارج از کنترل ‌باشد؛ اما دانش و تجربۀ بشری نشان داده که پیچیده‌ترین و غیرمنتظره‌ترین رفتارها نیز قابل مدل‌سازی و تحلیل و بررسی است. در واقع، بخش مهمی از دانش موردنیاز حکمرانان و سیاست‌گذاران برای مدیریت جامعه، مشتمل بر فهم روابط علّی میان پدیده‌ها، قدرت پیش‌بینی زودهنگام و نحوۀ جهت‌دهی به روندها و اتفاقات آینده است و ادعای ما این است که مدل‌ها در تمامی این موارد نه‌تنها کاربردی، بلکه موردنیاز هستند.

حل مسائل پیچیدۀ دنیای واقعی، ارزیابی راه‌حل‌های پیشنهادی و انتقال صحیح، سریع و حداکثری یافته‌های علمی منتج‌شده از پروژه‌های تحقیقاتی و طرح‌های پژوهشی به مخاطبین جامعۀ هدف، دغدغه‌ای است که محققین در حین حل مسئله و مستندسازی نتایج، همواره در سر دارند. از طرفی، استفاده‌کنندگان از یافته‌های علمی و پژوهشی نیز از کلی‌گویی‌ها و مطالب تشریحی با طول و تفصیل فراوان ملول گشته و به‌دنبال دریافت اصل مطلب در قالب تعداد محدودی پاراگراف، جدول، نمودار و یا شکل هستند. هرچه جامعۀ استفاده‌کننده از یافته‌های علمی، از محققین و پژوهشگران در مراکز علمی به‌سمت مدیران و مجریان در عرصه‌های اجرایی حرکت می‌کند و هرچه طرح از مراحل مفهومی و نظری به‌سمت عملیاتی‌شدن پیش می‌رود، نیاز بیشتری به زبانی ساده، گویا و صریح برای انتقال سریع مفاهیم احساس می‌شود. الگو، مدل، نقشه، طرح و... مفاهیمی هستند که با کاستن از پیچیدگی‌های دنیای واقعی به‌گونه‌ای که به ماهیت موضوع خدشه وارد نشود، زمینۀ فهم کارکرد سیستم یا فرایند و نیز ارزیابی تصمیمات و انتقال سریع مفاهیم و یافته‌ها به جامعۀ هدف را تسهیل می‌کنند. به‌علاوه، هر تصمیمی که توسط فرد یا گروهی از افراد اتخاذ و اجرا شود، پیامدهایی را به‌ دنبال خواهد داشت و این پیامدها می‌تواند جامعه‌ای را تحت‌تأثیر قرار دهد. انسان منطقی در سطح تصمیمات فردی، برای اتخاذ یک تصمیمِ هرچند کوچک، سعی می‌کند جوانب امر و پیامدهای آن را قبل از اجرا در ذهن خود تصویرسازی کند و از مدل‌های ذهنی خود بهره گیرد؛ اما هرچه ابعاد و روابط میان متغیرهای مؤثر در مسئله‌ای بیشتر، شرایط پیچیده‌تر و آینده، آمیخته با عدم قطعیت باشد و پیامدهای تصمیم، جامعۀ بزرگ‌تری را تحت‌تأثیر خود قرار دهد، نیاز به جمع‌آوری اطلاعات و استفاده از ابزارهای تسهیل‌گر، نظیر نرم‌افزارهای تحلیلی و محاسباتی، بیشتر احساس می‌شود. در چنین شرایطی، کاربردی‌ترین راه‌حل به‌منظور فهم، تصمیم‌سازی و ارزیابی تصمیمات، «مدل‌سازی» است. در مواردی که اقدامات درنظرگرفته‌شده پیامدهای جبران‌ناپذیرتر و پرهزینه‌تری را به دنبال دارد، بیشتر نیاز است که قبل از هرگونه تصمیم و اقدام، مواردی نظیر شبیه‎سازی شرایط دنیای واقعی در یک مقیاس آزمایشی، آگاهی از آینده‌های محتمل و بررسی پیامدهای ناظر به هر تصمیم در دستور کار قرار گیرد.